Jak promować czytelnictwo? Praktyczny poradnik

Budowanie kultury czytania w świecie zdominowanym przez łatwo dostępne rozrywki dostarczane przez media cyfrowe, w tym różnego rodzaju platformy streamingowe nie jest łatwe. Nowe pokolenia wchodzące w dorosłość zanurzone są w kulturze audiowizualnej i dla wielu z nich analogowe medium, jakim jest książka, wydaje się przeżytkiem. Promując czytelnictwo konkurujemy więc z takimi gigantami jak Netflix, Instagram czy Tik-Tok. Zmagania te są zdecydowanie nierówne, jednak bogactwo kryjące się w literaturze zdecydowanie zasługuje na podejmowanie kolejnych prób.

Szczególnie ważna jest tutaj rola bibliotek, które w ostatnich latach przyciągają nie tylko czytelników, ale również integrują i angażują członków lokalnych społeczności wokół różnych inicjatyw. Bibliotekarki i bibliotekarze będący w bliskiej relacji z mieszkańcami mogą krok po kroku odbudowywać kulturę czytania i odkrywać przed nimi świat książki. Pomysłów na tego rodzaju działania jest wiele, poniżej kilka wybranych i sprawdzonych, które można przetestować w każdej bibliotece.

Półki tematyczne

Niejednokrotnie osoby przychodzące do biblioteki nie mają pomysłu na to, co w danym momencie chciałyby wypożyczyć. Wiele z nich prosi wtedy bibliotekarzy o pomoc. Zaczyna się rozmowa o gustach literackich, filmowych i wspólne poszukiwanie tytułów. Aby ułatwić sobie to zadanie bibliotekarze mogą wybrać jeden z dobrze wyeksponowanych regałów i utworzyć na nim półki tematyczne z:

• książkami zekranizowanym (popularnymi na platformach streamingowych),
• poruszającymi ważne dla społeczności tematy,
• związanymi z nadchodzącymi wydarzeniami (tj. dzień kobiet, święta czy np. tydzień książek zakazanych).

Podobne regały większość bibliotek przeznacza na ekspozycję nowości wydawniczych i zawsze cieszą się one dużym zainteresowaniem.

Ranking książek

Pod koniec roku w wielu bibliotekach ukazują się rankingi najczęściej wypożyczanych książek. Często opracowywane są one na podstawie danych z systemu bibliotecznego. Jednak ze względu na ograniczoną liczbę egzemplarzy w bibliotekach wyniki mogą być nie do końca zgodne z faktycznym zainteresowaniem czytelników. Dlatego też warto spróbować stworzyć ranking na podstawie ich głosów. W tym celu można przygotować ankietę tradycyjną - papierową (karteczki) lub też online i poprosić czytelników o dokończenie zdania:

Najlepsza książka, którą przeczytałem/przeczytałam w tym roku, to…

Głosy można zbierać do przygotowanego wcześniej pudełka lub ozdobnego słoika. Może się zdarzyć, że wyniki takiego rankingu będą zupełnie inne od tych pokazanych w systemie.

Polecajki czytelników

Pracując w bibliotece nie jesteśmy w stanie zapoznać się z całym księgozbiorem. Często, aby sprawdzić czy dana pozycja jest warta zakupu posiłkujemy się recenzjami innych lub internetowymi portalami z opiniami. W polecanie książek możemy jednak zaangażować również naszych czytelników. Aby to zrobić, wystarczy przygotować tablicę i kartki z wydrukowanymi poleceniami i zachęcić osoby oddające książki do ich wypełnienia. Kartki mogą zawierać np. takie zdania do dokończenia:

• Szukasz książki, która oderwie cię od rzeczywistości, sięgnij po…
• Uwielbiasz zagadki i nierozwiązane sprawy, przeczytaj…
• Szukasz czegoś lekkiego do poczytania przed snem, sprawdź…
• Potrzebujesz pięknej, wzruszającej historii, koniecznie przeczytaj…
• Jeśli podobało Ci się…, sięgnij po…

Booktalking

Pamiętajmy, że ludzie nie przychodzą do biblioteki po książkę czy płytę, lecz… po opowieść. Udostępniane przez bibliotekarzy różnorakie egzemplarze to tylko nośniki treści, fizyczne przedmioty, które pozwalają odkrywać użytkownikom historie dotyczące ludzi, światów, marzeń i wyobraźni. Dlatego niezwykle ważna jest umiejętność opowiadania o książkach, nazywana booktalkingiem.

Warto zadbać o taką promocję literatury nie tylko w osobistych kontaktach z czytelnikiem, ale również w mediach społecznościowych, które biblioteka posiada. Umiejętne przedstawienie książki potrafi zaciekawić i zachęcić do zagłębienia się w nią.

Biblioteka w przestrzeni publicznej

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że użytkownicy odwiedzające bibliotekę podczas różnych wydarzeń są osobami czytającymi. Jednak co z tymi, które nigdy w biblioteczne progi nie zajrzały? Badania nieużytkowników bibliotek przeprowadzone w ramach projektu “Biblioteka dla każdego” pokazują, że wiele osób czytających nie odwiedza bibliotek. Dzieje się tak dlatego, że nie do końca wiedzą, jak funkcjonują i co oferują współczesne książnice. Bardzo ważne są więc wszelkie inicjatywy, które pozwalają wyjść z literaturą poza fizyczną przestrzeń biblioteki. Przykładami takich działań są:

• czytelnie pod chmurką,
• mobilne biblioteki (z wykorzystaniem bibliobusów czy rowerów Cargo),
• głośne czytanie w przestrzeni publicznej,
• pikniki literackie,
• gry terenowe (np. z szukaniem książek),
• umieszczanie plakatów z qr kodami do e-booków (np. w komunikacji miejskiej, w placówkach ochrony zdrowia, urzędach).

Warsztaty z (nie)zwykłymi książkami

Jednym z najważniejszych wyzwań jest promowanie i budowanie kultury czytania wśród dzieci i młodzieży. Osoby, które chętnie czytają w młodym wieku, sięgają po książki również w dorosłym życiu. Dlatego też warto podejmować jak najwięcej działań na rzecz młodszych grup wiekowych. Obecnie na rynku wydawniczym dostępnych jest wiele tytułów, które pomagają odkrywać literacki świat w sposób atrakcyjny i angażujący.

Prowadząc zajęcia dla najmłodszych dzieci warto sięgać po interaktywne tytuły pobudzające do działania i zabawy np. z cyklu poszukaj i wskaż, rozwijające spostrzegawczość oraz zapraszające do samodzielnego opowiadania historii przez dziecko książeczki obrazkowe, czy książki sensoryczne.

Dla dzieci w wieku szkolnym warto zadbać o książki z ich ulubionymi bohaterami czy światami związanymi z popkulturą. Praca z tematami, które fascynują, otwiera drogę do sięgania po inne, bardziej ambitne pozycje literackie. Młodzieży można polecić dobrej jakości komiksy (w tym również Mangi), ale także książki paragrafowe, które pozwalają na ingerowanie w historię. Dobrze jest rozmawiać również o tytułach poświęconych rozwijaniu pasji czy dotykających problemów okresu dojrzewania takich jak np. relacje rówieśnicze.

Odpowiednio dobrane tytuły pozwalają rozmawiać o poważnych sprawach (takich jak emocje, czy zagrożenia współczesnego świata) ze wszystkimi grupami wiekowymi.

Dostęp do zbiorów

Działaniom promującym czytelnictwo powinna towarzyszyć również dbałość o jak najlepszy dostęp do książki. Obecnie wiele osób, w szczególności dorosłych, nie ma możliwości dotarcia do biblioteki w godzinach jej otwarcia, jednocześnie nie stać ich na zakup książek. Dlatego też wszystkie wprowadzane rozwiązania tj. książkomaty, usługi książki na telefon, udostępnianie kodów do platform z e-bookami, wypożyczanie czytników lub czytaków (dla osób niewidzących) to niezwykle ważne usprawnienia, w które warto inwestować.

Promowanie czytelnictwa jest procesem, na który składa się wiele małych i dużych inicjatyw, podejmowanych przez różne organizacje, w szczególności biblioteki publiczne. Budowanie kultury czytania to niezwykle ważne, ale też długotrwałe zadanie, dlatego też warto testować i odważnie wprowadzać nowe rozwiązania.

autor: Monika Schmeichel-Zarzeczna