Rym i rytm. Moc wierszy dla dzieci

Wiersze są doskonałymi „łapaczami” uwagi dziecięcej. Utrzymują kontakt z młodymi czytelnikami dzięki melodyjności języka i rymom. Świetnie nadają się zarówno do zabaw słownych, jak i do wzmacniania koncentracji i pamięci.
Wiersze można czytać zwyczajnie i nadzwyczajnie. Zwykłe czytanie, to po prostu odkodowanie tego, co autor ukrył w słowach i między słowami. Czyli dorosły czyta w sposób zaangażowany, a dziecko odbiera tekst i po jego mowie niewerbalnej i werbalnej widać, czy jest zaciekawione i spragnione kolejnej dawki literackich wrażeń, czy też znudzone i zniechęcone do dalszej „uczty słownej”. Natomiast czytanie nadzwyczajne zaprasza zarówno małego jak i dużego czytelnika do poszukiwania nowych form interpretacji. Wiersze można czytać od końca, albo skakać między wersami, zaczynając od parzystych a kończąc na nieparzystych. Można losować kolejność czytanych wersów i zastanawiać się, czy ta przypadkowa kolejność jest jedynie zlepkiem niepasujących do siebie wyrazów, czy może powstaje w ten sposób jakaś nowa historia.

Ciekawym pomysłem jest zabawa w poszukiwaczy słów i odkrywanie konkretnych słów, które mieszczą się w wierszu. Oto jedna osoba zadaje drugiej zadanie znajdź konkretne słowo. Inny sposób na niecodzienne czytanie to zasłonięcie ostatnich wyrazów w poszczególnych wersach. Zadaniem młodych czytelników jest dopowiedzenie brakujących słów. Co ciekawe, warto zachwycić się dziecięcymi skojarzeniami, które mogą być odmienne od oryginalnych rozwiązań, a równie piękne i wyjątkowe.

Wiersze można czytać razem, nawet z nieczytającym jeszcze dzieckiem w taki sposób, że dorosły rozpoczyna każdy wers, potem przerywa go, by dziecko miało czas potworzyć za nim ostatnie usłyszane słowo. Takie dopowiadanie jak echo wzmacnia koncentrację na słuchanym tekście i buduje ciekawy klimat literacki. Można pójść dalej i bawić się z dziećmi w powtarzanie całych wersów. Zaskakujące efekty przynosi powtarzanie wersów z odmienną intonacją, albo emocją w głosie. Oto prowadzący czyta wiersz zwyczajnie, oznajmująco a dzieci mówią to samo, ale ze znakiem zapytania w głosie, jakby się czemuś bardzo dziwiły. Albo dorosły czyta tekst wesoło, z kolei dzieci interpretują go ze smutkiem w głosie. Dodanie emocji do czytania rozwija refleksję i myślenie pytajne.

Wiersze można pociąć na wersy i ułożyć ponownie, według przypadkowej kolejności albo według wcześniej ustalonego planu. Utwory wierszowane, mogą mieć „dziury”, czyli wolne miejsca na to, by to dzieci dopowiedziały pasujące według nich słowa.

Wszędzie tam, gdzie wiersze okraszone są onomatopejami, zadaniem dzieci może być wydawanie z siebie dźwięków i tworzenie w ten sposób „melodii”.  Młodzi czytelnicy mogą też reagować na konkretne powtarzające się w utworze wyrażenia, albo zamiast wyrazów wydawać dźwięki, np. gdy w wierszu pada deszcz, dzieci mogą powiedzieć „kap, kap, kap”, albo gdy ktoś idzie wesoło, dzieci mówią „hop, hop, hop”.

Wiersze świetnie nadają się do treningu czytania, są krótkie, łatwo przeskakiwać ze zwrotki do zwrotki i co ważne można łatwo podzielić się czytaniem z druga osobą. Bo nauka czytania to zawsze praca zespołowa – dziecko uczy się a dorosły wspiera, towarzyszy, słucha, dopowiada, czyta na zmianę, dzieli się z dzieckiem tekstem, np. zaczyna czytać a dziecko kończy wers. Podczas czytania rymowanego utworu, rozwija się pamięć, która w procesie nauki pełni istotną rolę, od niej zależy jak szybko dziecko doświadczy efektu, czyli „nauczenia się” czytania.

Rymowane zabawy ze słowem mogą być dobrym początkiem otwierającym wspólne czytanie dłuższego tekstu opowiadania, czy rozdziału w książce. Dzieci na znaną melodię „Jedzie pociąg z daleka” śpiewają zmienione słowa:

Jedzie pociąg z papieru,
chce nas zawieźć do celu,
dokąd pędzi kto zgadnie
i wyklaszcze to ładnie?

Następnie chętne dziecko wymyśla, dokąd „pociąg z papieru” może dojechać, np. nad morze, do zaczarowanej krainy, na półkę z książkami, a pozostałe dzieci wyklaskują ten „cel wyimaginowanej podróży”, dzieląc wyraz na sylaby.

Wiersze, rymowanki, zabawianki, wyliczanki to utwory, które w naturalny sposób angażują dziecięcą aktywność poznawczą. Pomagają dłużej utrzymać uwagę na tekście, uwrażliwiają na akcent i melodię języka, budzą zainteresowanie wyrazami i rozwijają motywację wewnętrzną, która przyczynia się do większej dbałości o piękną wymowę i poprawność gramatyczną. Dzięki nagromadzeniu środków stylistycznych, morfologicznych (np. zgrubienia i zdrobnienia), fonetycznych (np. wyrazy dźwiękonaśladowcze, rymy i rytmy), składniowych (np. refreny, przerzutnie i pytania retoryczne) i leksykalnych (np. epitety, paradoksy i metafory), dzieci mimochodem doświadczają bogactwa języka, jego złożoności, ulotności i możliwości uchwycenia tego, co czasami jest niewypowiadalne.

Moc słowa tkwi w poznaniu jego wielu wymiarów, a wiersze są dzieci doskonałą przestrzenią takiej eksploracji. I pamiętajmy, czytamy dzieciom wiersze a nie wierszyki!