Biblioteki przyjazne dla osób starszych

W okresie PRL dla sporej części społeczeństwa czytanie książek mogło stanowić jedną z niewielu form kontaktu z kulturą, a w skrajnych przypadkach może nawet jedyną (aczkolwiek trzeba mieć też na uwadze, że w okresie tym dostęp do książek, podobnie jak innych produktów, bywał dość ograniczony). Ówczesna młodzież, czyli osoby urodzone w latach 50. i 60., teraz osiągnęła już (lub wkracza w) wiek przynoszący im przynależność do grupy (co istotne – niejednolitej) nazywanej powszechnie „osobami starszymi” lub „seniorami”. To właśnie na ich praktykach czytelniczych skupimy się w tym artykule. Celem opracowania jest przedstawienie postrzegania czytelnictwa i bibliotek przez osoby 60+.

Zbiorowość ta stanowi coraz większy udział polskiego społeczeństwa. Według danych GUS w minionej dekadzie (2013-2023) notowano rokroczny wzrost odsetka osób 60+ w populacji naszego kraju z 21,5% do 26,3%. Towarzyszył temu również stopniowy wzrost mediany wieku ludności z 40,2 do 42,8 lat (GUS publikuje te informacje tylko dla okresu 2016-2023). Zarówno te dane, jak i wiele innych wskaźników pochodzących ze statystyki publicznej, ilustrują zachodzący proces starzenia się społeczeństwa. W ramach różnego rodzaju diagnoz społeczno-gospodarczych, opracowywanych np. na potrzeby krajowych, regionalnych lub lokalnych dokumentów strategicznych i programów rządowych, wskazuje się je jako jedno z poważniejszych wyzwań, szczególnie dla gospodarki i polityki społecznej, w tym zdrowotnej. Ponadto ten trend demograficzny ma szansę ulec znacznemu wzmocnieniu, choćby w związku z sukcesywnym wydłużaniem się życia. Przeciętne dalsze trwanie życia noworodka w Polsce w 1960 roku szacowało się (odpowiednio dla mężczyzn i kobiet) na 64,9 i 70,6 lat, w 2000 roku na 69,7 i 78,0 lat, zaś w 2023 roku już na 74,7 oraz 82,0 lata[1]. Nie ulega wątpliwości, że w wielu dziedzinach, w tym w kształtowaniu usług w zakresie kultury, trzeba będzie uwzględniać zachodzące zmiany demograficzne.

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 stanowi jedną z odpowiedzi władz państwowych na tak znaczący udział osób starszych w populacji, zwłaszcza w kontekście ich aktywizacji, zapobiegania izolacji społecznej oraz wykluczeniu cyfrowemu tej grupy. Uważamy, że doskonale w tej roli sprawdzają się biblioteki publiczne, dlatego osoby starsze należą do grona kluczowych odbiorców działań realizowanych w ramach NPRCz 2.0.

Wybrane wyniki ewaluacji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 i innych badań

NPRCz 2.0 umożliwia bibliotekom publicznym uzyskanie dofinansowania na zakupy nowości wydawniczych (Kierunek interwencji 1.1), włączenie placówek do wspólnego systemu informatycznego tworzącego ogólnokrajową sieć biblioteczną (Kierunek interwencji 1.2), modernizację infrastruktury bibliotek, w tym zwiększenie ich dostępności architektonicznej (Kierunek interwencji 2.1) oraz działania na rzecz integracji społeczności lokalnej oraz podnoszenie kompetencji pracowników, w tym rozpoznanie potrzeb społeczności lokalnej (Kierunek interwencji 4.1. BLISKO), a więc również poprawę warunków i oferty pod kątem seniorów. Według wyników ewaluacji mid-term Programu[2] użyteczność poszczególnych Kierunków interwencji adresowanych do bibliotek publicznych została oceniona przez beneficjentów na wyjątkowo zadowalającym poziomie (mierzonym poprzez odsetek oceniających użyteczność swojego kierunku interwencji wysoko lub bardzo wysoko):

• 91,1% - kierunek interwencji 1.1,
• 75,5% - kierunek interwencji 1.2,
• 86,6% - kierunek interwencji 2.1,
• 94,3% - kierunek interwencji 4.1 BLISKO (Biblioteka | Lokalność | Inicjatywy | Społeczność | Kooperacja | Oddolność).

Warto w tym miejscu również wspomnieć o najlepiej ocenianych przez beneficjentów efektach poszczególnych Kierunków interwencji. Część z efektów ma znaczenie także w kontekście zwiększania atrakcyjności bibliotek publicznych z uwzględnieniem potrzeb osób starszych. W ramach Kierunku interwencji 4.1 wyróżnić można np. częstsze inicjowanie działań kulturalnych wokół biblioteki czy integrację lokalnej społeczności[3]. W przypadku Kierunku interwencji 1.1 na podkreślenie zasługują takie efekty, jak zwiększenie dostępu do publikacji drukowanych, audiobooków oraz e-booków, zaś efekty najlepiej oceniane przez beneficjentów Kierunku interwencji 2.1 to m.in. polepszenie warunków lokalowo-technicznych do podnoszenia kompetencji czytelniczych mieszkańców oraz zwiększenie poziomu atrakcyjności świadczonych usług bibliotecznych.

Przytoczone rezultaty dają podstawę do stwierdzenia, że dzięki NPRCz 2.0 oferta, wyposażenie i infrastruktura bibliotek ulegają znacznej poprawie, a sam Program cechuje się wysoką użytecznością i efektywnością. Potencjalnymi odbiorcami tych korzyści są przedstawiciele wszystkich grup wiekowych, także seniorzy – jak wspomniano stanowiący istotną grupę docelową Programu. Wyniki zrealizowanej w 2023 roku III edycji ilościowego badania kampanii promocyjnej NPRCz 2.0[4] pokazały jednak, że tylko 50% osób w wieku 60+ uważa, że biblioteki są dla nich atrakcyjne (poziom niższy o 9 pkt. proc. w stosunku do zeszłorocznego). Respondenci 60+ częściej twierdzili, że biblioteki są atrakcyjne dla dzieci i młodzieży (69%), rodziców dzieci i młodzieży (70%) oraz osób aktywnych zawodowo (57%).

Co sprawia, że osoby starsze nie postrzegają bibliotek jako miejsc atrakcyjnych dla swojej grupy wiekowej? Między innymi temu zagadnieniu poświęciliśmy jakościowy komponent badania kampanii promocyjnej Programu[5]. Jego celem było poznanie i zrozumienie praktyk czytelniczych osób 60+, ich relacji z bibliotekami oraz stosunku do nowoczesnych technologii wspierających czytelnictwo. Badanie objęło 6 zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI), które odbyły się w grudniu 2023 roku. Uczestniczyły w nich osoby w wieku 60+ o zróżnicowanych doświadczeniach życiowych i zawodowych. Połowa z nich deklarowała regularne czytanie książek, a pozostałe w ostatnim roku nie sięgały po lekturę. W dalszej części artykułu dzielimy się szczegółową wiedzą płynącą z tego badania, gdyż dla zarządzających bibliotekami publicznymi może ona stać się ważnym źródłem inspiracji przy kreowaniu placówek przyjaznych osobom starszym.

Miejsce bibliotek w życiu osób starszych

Z badania wynika, że chociaż wiele osób starszych korzysta z bibliotek, to nie jest to powszechne. Mimo że osoby 60+ to około ¼ populacji Polski, według danych GUS stanowią niespełna 18% użytkowników bibliotek[6]. Brak wiedzy na temat dostępnych w bibliotekach usług i wydarzeń sprawia, że seniorzy, szczególnie nieczytający, rzadko odwiedzają te placówki. Oczywiście to niejedyna przyczyna, a nieczytanie książek nierzadko wiąże się z ogólnie mniej aktywnym uczestnictwem w życiu społecznym i kulturalnym.

Badanie pokazało, że biblioteki przyciągają głównie osoby starsze, które czytają regularnie – często więcej niż jedną książkę tygodniowo. Są to osoby, które mają ugruntowane nawyki czytelnicze i poszukują nowych pozycji literackich do czytania. Dla nich biblioteka jest przede wszystkim miejscem, gdzie mogą bezpłatnie wypożyczyć książki. Wyzwaniem pozostaje przyciągnięcie tych, którzy czytają mniej.

Biblioteki odgrywają istotną rolę jako źródło książek, zwłaszcza dla seniorów, którzy dużo czytają lub poszukują specjalistycznych i rzadkich lektur. Z powodu wysokich cen książek oraz słabego zaopatrzenia księgarń w mniejszych miejscowościach, wiele osób starszych nie może sobie pozwolić na ich regularne kupowanie. Biblioteki stają się kluczowym miejscem, gdzie mogą oni zaspokoić swoje potrzeby czytelnicze. Wprawdzie część osób 60+ korzysta z książek pochodzących od rodziny i znajomych, jednak to właśnie biblioteki zapewniają szeroki dostęp do literatury, której nie można znaleźć w prywatnych zbiorach. Jest to szczególnie ważne dla osób, które nie chcą bądź nie umieją zamawiać książek przez internet i polegają na lokalnych zasobach.

Paradoksalnie dla niektórych seniorów kupowanie książek na własne potrzeby stanowi barierę w korzystaniu z bibliotek. Uczestnicy badania wskazywali, że po zakupie książki czują się zobowiązani do jej przeczytania, co sprawia, że nie sięgają po pozycje dostępne w bibliotece. Ponadto niektórzy seniorzy preferują książki nieużywane, co również wpływa na ich decyzję o kupnie, zamiast wypożyczenia. Warto jednak podkreślić, że według badanych w bibliotece łatwiej jest wybrać interesującą lekturę, ponieważ wartościowe nowości są starannie wyeksponowane, a pracownicy pomagają w doborze ciekawych pozycji. Seniorzy doceniają możliwość skorzystania z rekomendacji bibliotekarzy, która często stanowi dla nich ważną zachętę do wizyty w bibliotece.

Uczestnicy badania wyrażają uznanie dla bibliotekarzy za ich profesjonalizm i życzliwość. Jednocześnie zauważają, że na ten moment bibliotekarze są raczej bierni w interakcjach z użytkownikami. Rzadko sami inicjują rozmowę, proponują książki lub zachęcają do skorzystania z oferty biblioteki. Brak proaktywnej postawy ze strony personelu bibliotek sprawia, że oferta tych instytucji jest mniej dostępna i widoczna dla użytkowników​.

Mimo że biblioteki oferują szeroką gamę usług i wydarzeń kulturalnych, wiele osób 60+, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, nie jest tego świadomych. Według badania Biblioteki Narodowej w 2023 roku tylko 6,4% mężczyzn i 10,4% kobiet w wieku 60+ odwiedziło bibliotekę publiczną[7]. Uczestnicy naszego badania zwracają uwagę na brak informacji o dostępnych inicjatywach i wydarzeniach, co sprawia, że nie korzystają z pełnej oferty bibliotek. Te osoby starsze, które nie są regularnymi użytkownikami, często nie wiedzą, jakie atrakcje i spotkania są organizowane w lokalnych placówkach. Jednocześnie, szczególnie w mniejszych miejscowościach, wyrażają zapotrzebowanie na więcej wydarzeń kulturalnych, takich jak spotkania autorskie, warsztaty czy wykłady, które mogłyby integrować społeczność i oferować ciekawe formy spędzania czasu.

Chociaż biblioteki mogą pełnić ważną rolę w przeciwdziałaniu samotności wśród seniorów, uczestnicy badania wskazują, że obecnie nie są one kojarzone z miejscami, gdzie można swobodnie posiedzieć czy spotkać innych. Badani zwracają uwagę, że biblioteki nie spełniają ich oczekiwań w zakresie organizowania wydarzeń kulturalnych i spotkań towarzyskich, które mogłyby przeciwdziałać izolacji społecznej. Warto przy tym pamiętać, że mówią o tym, jednocześnie nie znając rzeczywistej oferty lokalnych bibliotek.

Z badania wynika, że dotarcie z ofertą bibliotek do osób 60+, które ich nie odwiedzają, będzie dużym wyzwaniem. Wielu uczestników dyskusji grupowych deklaruje, że są zajęci codziennymi obowiązkami, opieką nad rodziną lub innymi formami spędzania czasu, które sprawiają, że nie myślą o sięgnięciu po książkę, a tym bardziej odwiedzeniu biblioteki. Aby dotrzeć do tej grupy, konieczne jest stworzenie oferty bardziej dostosowanej do ich potrzeb i stylu życia, a także skuteczniejsze informowanie o dostępnych możliwościach i korzyściach płynących z uczestnictwa w wydarzeniach organizowanych przez biblioteki​.

Zwyczaje czytelnicze seniorów

Badanie wykazało duże zróżnicowanie zwyczajów czytelniczych osób starszych. W grupie 60+ można wyróżnić zarówno regularnych czytelników, którzy sięgają po książki kilka razy w tygodniu lub nawet codziennie, jak i osoby, które czytają sporadycznie, głównie w określonych sytuacjach, takich jak wakacje, długie podróże czy oczekiwanie w kolejce do lekarza. Według danych Biblioteki Narodowej w 2023 roku lekturę co najmniej jednej książki w ciągu dwunastu miesięcy poprzedzających badanie zadeklarowało 43% Polaków. W grupie osób w wieku 60-70 lat wskaźnik ten wynosił 40%, a wśród osób powyżej 70. roku życia 32%[8].

W kontekście preferencji czytelniczych osób starszych badanie zwróciło uwagę na konieczność zapewnienia dostępu do szerokiej gamy książek. Starsi doceniają zarówno klasykę literatury, w tym nowe przekłady i wznowienia, jak i nowości wydawnicze, zwłaszcza te pisane w tradycyjnym stylu, który jest dla nich bardziej przystępny i zrozumiały. Wielu z nich wyraża zainteresowanie literaturą ambitną, jednakże podkreślają, że równie ważna jest dla nich literatura rozrywkowa, która dostarcza przyjemności i odprężenia. Zróżnicowana oferta biblioteczna, uwzględniająca różne gatunki i poziomy trudności, jest kluczowa, aby utrzymać nawyk czytania wśród starszych osób oraz zachęcić tych, którzy czytają sporadycznie, do częstszego sięgania po książki​.

Z przeprowadzonego badania można wysnuć wniosek, że kluczem do utrzymania nawyku czytania jest odpowiedni dobór lektur, który powinien uwzględniać zarówno zainteresowania czytelników, jak i poziom trudności tekstu. Starsze osoby często rezygnują z czytania, gdy trafiają na książki trudne lub zbyt wymagające, dlatego warto proponować im także literaturę lekką, rozrywkową oraz poradniki, których zawartość może przełożyć się na ich codzienne doświadczenia.

Seniorzy mają swoje stałe zwyczaje dotyczące pory i miejsca czytania. Wiele osób czyta wieczorami, w domowym zaciszu, inni robią to głównie podczas dojazdów czy dłuższych podróży. Konkretne przyzwyczajenia dotyczą także korzystania z bibliotek, które ich bywalcy odwiedzają regularnie i w określonych dniach tygodnia. Te nawyki są głęboko zakorzenione, co utrudnia ich zmianę i otwarcie się na nowe formy uczestnictwa w życiu kulturalnym biblioteki.

Wyniki badania pokazują, że czytanie jest postrzegane jako wartościowe przez większość osób starszych, choć istnieje grupa seniorów, którzy nie przypisują mu szczególnej wagi. Dla wielu uczestników badania czytanie stanowi ważny element codzienności, a ta pozytywna percepcja czytania powinna przekładać się na postrzeganie bibliotek jako miejsc o dużym potencjale kulturowym i edukacyjnym. Jednak w praktyce większość uczestników badania nie kojarzyło bibliotek z miejscami, które promują aktywność i oferują przestrzeń do spędzania czasu w sposób wartościowy i atrakcyjny.

Biblioteki jako cyfrowe centra: nowoczesne technologie a zmiany czytelniczych nawyków seniorów

Badanie pokazuje, że choć starsi preferują papierowe książki, to ich zainteresowanie nowoczesnymi formami publikacji, takimi jak e-booki i audiobooki, stopniowo rośnie. Coraz większa liczba osób starszych dostrzega zalety cyfrowych form literatury, szczególnie w kontekście ich dostępności i wygody użytkowania. Powszechny dostęp do internetu oraz popularność smartfonów w tej grupie wiekowej stwarzają nowe możliwości odkrywania literatury w formatach, które jeszcze do niedawna były dla nich nieosiągalne. Warto podkreślić, że technologia może stać się kluczem do przywrócenia radości z czytania osobom, którym zdrowie utrudnia korzystanie z tradycyjnych książek.

Dostępność odpowiednich urządzeń jest kluczowym czynnikiem wpływającym na zaangażowanie osób 60+ w cyfrowe formy czytelnictwa. Choć wiele z nich posiada smartfony, które teoretycznie umożliwiają korzystanie z e-booków czy audiobooków, to brakuje im bardziej specjalistycznych urządzeń, takich jak czytniki e-booków. Dodatkowo powszechnie napotykają na trudności związane z obsługą różnych aplikacji i platform. Kwestie, takie jak brak możliwości odtworzenia płyty CD w domu czy nieznajomość serwisów oferujących cyfrowe treści, ograniczają ich dostęp do e-booków i audiobooków. Nawet jeśli radzą sobie z obsługą smarfona w zakresie rozmów telefonicznych czy przeglądania internetu, to na ogół nie umieją obsługiwać aplikacji i urządzeń wymagających logowania, zakładania kont, pobierania plików czy opłacania subskrypcji. Te złożone procedury są poważną barierą dla osób mniej zaznajomionych z nowoczesną technologią, co skutkuje ograniczeniem ich uczestnictwa w cyfrowym życiu kulturalnym.

Według cytowanych już badań Biblioteki Narodowej aż 37% osób 60+ deklaruje, że nigdy nie używa komputera, tabletu czy smartfona. Książki w formacie cyfrowym zdarza się czytać, w zależności od płci, 1-2% badanych z tej grupy wiekowej[9]. Jak wskazują autorzy raportu „Wykluczenie społeczno-cyfrowe w Polsce”[10], warto wzmacniać kompetencje cyfrowe, szczególnie wśród seniorów o niskim poziomie wykształcenia, niezależnie od tego, czy obecnie korzystają z internetu. Deficyt umiejętności cyfrowych w tej grupie wiekowej stanowi jeden z najpoważniejszych aspektów wykluczenia społeczno-cyfrowego, uniemożliwiając pełne uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym.

Jeśli chodzi o same e-booki, to mimo rosnącej ich popularności wśród młodszych grup wiekowych, starsi często podchodzą do nich z dużą rezerwą. Tylko niewielka część z nich spróbowała czytania w formie elektronicznej. Na ogół deklarują wierność tradycyjnym książkom, które cenią za fizyczny kontakt z papierem. Często nie potrafią przyzwyczaić się do korzystania z czytników e-booków, a smartfona nie uważają za odpowiednie urządzenie do czytania, głównie ze względu na mały ekran. Dodatkowym problemem jest brak wiedzy na temat e-booków. Nie wiedzą, skąd je pobierać ani jak z nich korzystać. Wiele osób starszych odrzuca już samą ideę elektronicznych książek, nie próbując nawet zapoznać się z ich zaletami. W efekcie pozostają wykluczone z nowoczesnych form dostępu do literatury, trzymając się znanych i lubianych form czytelnictwa.

Uczestnicy badania w większości nie są zainteresowani także audiobookami, a wielu z nich nawet nie wie, czym one są. Pomysł słuchania książek nie przypadł im do gustu, głównie ze względu na przyzwyczajenie do tradycyjnych form czytania. Choć zdarza się, że słuchają słuchowisk radiowych, audiobooki wciąż budzą u nich niechęć. Starsze osoby nie wierzą, że potrafiłyby się skupić na książce czytanej przez lektora, szczególnie w trakcie codziennych czynności. Bardziej akceptują tę formę czytelnictwa jedynie w przypadku osób chorych lub mających trudności z czytaniem na skutek problemów zdrowotnych.

Z perspektywy uczestników badania e-booki i audiobooki mają także zalety, szczególnie pod względem dostępności. Badani zauważali, że te formy czytania umożliwiają dostęp do szerokiej gamy książek bez konieczności wychodzenia z domu, co jest szczególnie ważne dla osób o ograniczonej mobilności. Wskazywali również, że e-booki pozwalają na dostosowanie tekstu do indywidualnych potrzeb, takich jak powiększenie czcionki czy zmiana kontrastu, co ułatwia korzystanie z nich osobom z problemami ze wzrokiem. Audiobooki z kolei były postrzegane jako dobre rozwiązanie dla tych, którzy mają trudności z czytaniem. Dla wielu uczestników badania stanowią one sposób na kontakt z literaturą bez konieczności obciążania wzroku i angażowania rąk, co doceniają osoby mające problemy zdrowotne. Mimo to, choć zauważali te korzyści, większość preferowała książki papierowe​.

Biblioteki mogą odegrać kluczową rolę we wspieraniu starszych czytelników w korzystaniu z e-booków i audiobooków, szczególnie w kontekście umożliwienia obcowania z literaturą osobom, którym zdrowie ogranicza tradycyjne formy czytania. Mogłyby one oferować warsztaty, które w przystępny sposób wprowadzą starszych w świat nowych technologii, ucząc ich, jak korzystać z czytników e-booków, aplikacji czy platform z audiobookami. Dzięki takim zajęciom osoby 60+ miałyby szansę pokonać lęk przed technologią i zyskać pewność w obsłudze nowych urządzeń. Ponadto biblioteki mogą wypożyczać czytniki e-booków lub tablety, co pozwala osobom starszym przetestować te technologie bez ponoszenia kosztów. Dodatkowo indywidualne konsultacje z bibliotekarzami mogą pomóc seniorom w dostosowaniu ustawień urządzeń jak wielkość czcionki czy kontrast, co jest szczególnie istotne dla osób z problemami ze wzrokiem. Wspierając osoby starsze w ten sposób, biblioteki nie tylko promowałyby nowoczesne formy czytelnictwa, ale także przyczyniałyby się do ich większej integracji społecznej, oferując dostęp do literatury bez względu na stan zdrowia czy mobilność.

Podsumowanie

Przytoczone wcześniej dane statystyczne jednoznacznie świadczą o postępującym w Polsce procesie starzenia się społeczeństwa. NPRCz 2.0 stanowi pewnego rodzaju odpowiedź na ten trend demograficzny, wskazując wprost osoby starsze jako jedną z kluczowych grup docelowych tej interwencji państwa. Korzyści z podtrzymywania praktyk czytelniczych w podeszłym wieku uchodzą za niekwestionowane. Czytanie wymusza intensywną pracę mózgu, dzięki czemu poprawia pamięć, koncentrację i ogólnie sprawność umysłową. Przy okazji również relaksuje, wycisza, polepsza nastrój i obniża poziom stresu. W szerszym rozumieniu czytelnictwo pozytywnie wpływa więc na dobrostan seniorów.

Wyniki badania ewaluacyjnego pokazały, że NPRCz 2.0 cechuje się wysokim poziomem efektywności i użyteczności. Program umożliwia bibliotekom publicznym pozyskanie dofinansowania m.in. na zakupy nowości wydawniczych oraz modernizację infrastruktury bibliotecznej, w tym zwiększanie dostępności architektonicznej, także pod kątem osób starszych. NPRCz 2.0 dał więc szansę na urozmaicenie i ubogacenie księgozbioru oraz ogólną poprawę warunków lokalowych. Problemem osób starszych często jest samotność. Jednym z ważniejszych założeń NPRCz 2.0 jest również wzmacnianie funkcji bibliotek publicznych jako miejsc integracji społecznej, także międzypokoleniowej. Nie mamy wątpliwości, że to właśnie w bibliotekach drzemie duży potencjał do aktywizacji seniorów, np. przez organizację spotkań autorskich, warsztatów, wykładów, wernisaży, wystaw czy dyskusyjnych klubów książki.

Wyniki zrealizowanego przez NCK w 2023 r. ilościowego badania kampanii promocyjnej NPRCz 2.0 pokazało, że tylko połowa respondentów w wieku 60+ uważa biblioteki za placówki dla nich atrakcyjne. Pogłębienie zagadnienia postrzegania bibliotek i czytelnictwa przez osoby starsze umożliwił natomiast jakościowy komponent tego badania w formie wywiadów grupowych z osobami 60+. Okazało się, że seniorzy często nie są zbyt dobrze zaznajomieni z ponadpodstawową działalnością bibliotek publicznych związaną z organizacją wydarzeń. Wzmocnieniu powinna ulec promocja całej oferty biblioteki. Niewątpliwie może stanowić to poważne wyzwanie, zwłaszcza w kontekście dotarcia z ofertą do osób nieczytających książek.

Rezultaty wywiadów ujawniły też, jak bardzo zróżnicowaną grupą są seniorzy. Biblioteki powinny podjąć próbę diagnozowania ich różnych upodobań i zwyczajów czytelniczych na poziomie lokalnym, aby móc odpowiadać na bieżące potrzeby. Respondenci czytający twierdzili, że dzięki dostępności nowości wydawniczych biblioteki stanowią alternatywę dla księgarń, szczególnie w obliczu wysokich cen książek. Ponadto zgłosili również, że doceniliby aktywną postawę bibliotekarzy pomagających przy doborze ciekawej lektury.

Podczas badania potwierdziło się występowanie pewnego rodzaju dystansu osób starszych do nowoczesnych form czytelnictwa, tzn. e-booków i audiobooków, mimo że są alternatywną formą zwłaszcza dla osób mających problemy ze wzrokiem. Respondenci preferują tradycyjne książki papierowe. Uważamy, że poprzez przemyślane działania edukacyjne biblioteki mogłyby wspierać podwyższanie kompetencji cyfrowych seniorów, co w dalszej perspektywie zmniejszałoby ich poczucie wykluczenia cyfrowego.