Biblioteki przyjazne dla wszystkich

Uwzględnianie osób z niepełnosprawnościami oraz neuroróżnorodnych (do których zaliczamy między innymi osoby w spektrum autyzmu, z ADHD, zespołem Touretta, dyskalkulią, dysgrafią, dysortografią, dyspraksją czy innym odbieraniem bodźców niż powszechnie przyjętym za standardowe) przy planowaniu działalności oraz projektowaniu obiektów staje się całkowicie logiczne, gdy uświadomimy sobie, jak liczna jest to grupa. Obywatele Polski deklarujący się w spisie ludności w 2021 roku jako „osoby niepełnosprawne” stanową 14,3% naszego społeczeństwa[1]. Dodatkowo, idąc chociażby za rządowym programem Dostępność Plus, nie możemy zapominać o osobach wyjątkowo wysokich lub niskich, osobach z wadami wzroku lub słuchu, z chorobą otyłościową, z chorobami i zaburzeniami psychicznymi, rodzicach z małymi dziećmi i samych dzieciach, a nawet podróżujących z bagażem[2]. Niestety dostępność wciąż rozumiana jest przez wielu jako rozwiązania dedykowane niewielkiej grupie odbiorców. Prawdziwą jej ideą jest jednak takie przygotowanie oferty, usługi czy obiektu, z którego skorzysta możliwie największa liczba osób, a nie skupianie się na „szczególnych” potrzebach. Dlatego też przy rozmowach o dostępności coraz częściej przywoływane jest sformułowanie „projektowanie inkluzywne”, aby podkreślać konieczność uwzględniania różnic w wymaganiach użytkowników jako dużej i niejednorodnej grupy.

Komercyjne przedsiębiorstwa od dawna identyfikują kreowanie i rozwijanie działalności w stronę preferencji odbiorcy jako podstawę sukcesu. Niezależnie od poziomu sprawności czy neurotypu (czyli typu budowy mózgu wpływającego na sposób przetwarzania bodźców wewnętrznych i zewnętrznych) wśród samych użytkowników coraz większe znaczenie w usługach czy obiektach odgrywają intuicyjność i elastyczność korzystania, czytelność i dostrzegalność informacji oraz łatwa obsługa. Cechy te pozwalają na oszczędzanie czasu, jakiego wymaga dana usługa lub samo jej przygotowanie. Uwzględniają przy tym różnice występujące wśród odbiorców, a w związku z tym powiększają zasięgi działalności instytucji.

Istotny wpływ dostosowań dla różnych grup na działanie obiektów dostrzegli także polscy ustawodawcy. Aby mieć pewność, że dostępność będzie kluczowa zwłaszcza w podmiotach publicznych (a także, aby spełnić wymogi nałożone na Polskę przez Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych[3]), zdecydowali się na wprowadzenie obowiązkowych minimalnych wymagań z jej zakresu. Definiuje je ustawa o zapewnianiu dostępności[4], która dotyczy nie tylko powstających czy przebudowywanych obiektów, lecz także tych już funkcjonujących. Jej obowiązywanie ograniczono przy tym na razie do podmiotów publicznych oraz skupiono się na podstawowych aspektach dostępności architektonicznej, komunikacyjno-informacyjnej oraz cyfrowej. Przewidziano też konsekwencje na wypadek, gdy instytucja nie zastosuje zapisów ustawy. W niniejszym artykule największy nacisk położymy na dostępność architektoniczną, ponieważ całość zagadnienia jest bardzo obszerna, a właśnie ta część wymaga największych nakładów oraz odpowiedniego planowania.

Efekty Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021-2025 a dostępność

Instytucje kultury, chcąc trafiać do jak najszerszego grona odbiorców, również muszą podążać za ustawowym obowiązkiem zwiększania dostępności obiektu, oferty i każdego innego aspektu działalności. W przypadku bibliotek umożliwia to w niemałym zakresie skorzystanie z dotacji w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0. Intuicyjnie jako pierwszy przychodzi na myśl Priorytet 2 umożliwiający budowę, przebudowę, rekonstrukcję, adaptację lub modernizację biblioteki publicznej wraz z wyposażeniem. W uchwale Programu wśród standardów dla projektów dofinansowanych w ramach Priorytetu 2 wprost wpisano, że po ukończeniu inwestycji biblioteka główna lub filia ma spełniać standardy dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami wskazane w poradniku Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa z 2017 r.[5] Podczas badania ankietowego zorganizowanego w ramach ewaluacji mid-term NPRCz 2.0 (przeprowadzonej w środku wdrażania Programu w 2023 r.[6]) polepszanie bazy infrastrukturalnej zgodnie ze współczesnymi standardami obiektów użyteczności publicznej okazało się pozytywnie ocenionym efektem przez beneficjentów (średnia ocen w skali od 1 do 5 wyniosła 4,05), a ogólna użyteczność interwencji została oceniona wysoko lub bardzo wysoko przez 86,6% respondentów.

Poza aspektami przestrzennymi dzięki dofinansowaniu z NPRCz 2.0 biblioteki mają również szansę poprawić dostępność księgozbioru pod różnym względem. Korzystając z Priorytetu 1, biblioteki publiczne mogą dokonać zakupów nie tylko nowości wydawniczych opublikowanych w formie papierowej, ale również cyfrowej. Daje to sposobność do zwiększenia liczby audiobooków i e-booków, dzięki którym oferta biblioteki staje się bardziej dostępna. Podczas ewaluacji mid-term (tzn. wykonanej w środku realizacji NPRCz 2.0) zwiększenie dostępu do audiobooków oraz zwiększenie dostępu do e-booków okazały się jednymi z najwyżej ocenionych przez beneficjentów (w obydwu przypadkach średnie oceny w skali od 1 do 5 wyniosły 4,20), a odsetek ankietowanych oceniających ogólnie użyteczność tej interwencji wysoko lub bardzo wysoko wyniósł 91,1%.

NPRCz 2.0 w ramach Priorytetu 3 umożliwia również ubogacanie księgozbioru bibliotek szkolnych i pedagogicznych oraz przedszkoli, co ma szansę wzmocnić zainteresowanie książką również wśród najmłodszych. Dzięki dotacji możliwe są nie tylko zakupy publikacji drukowanych, ale też książek na innych nośnikach (obrazkowych, mówionych i elektronicznych). W przypadku bibliotek szkolnych i pedagogicznych możliwe jest również dofinansowanie zakupów wyposażenia w postaci na przykład czytników e-booków. Podczas ewaluacji efektów interwencji w przedszkolach średnia ocena (w skali od 1 do 5) zwiększenia liczby nowości wydawniczych dla dzieci w wieku 3-6 lat opublikowanych na innym nośniku niż książki drukowane wyniosła 4,19. Wśród efektów w bibliotekach szkolnych i pedagogicznych zapewnienie czytników e-booków zostało ocenione na poziomie 4,16, a zwiększenie liczby nowości wydawniczych na innych nośniku niż książki drukowane – 3,72. Ogólna użyteczność obydwu interwencji skierowanych do placówek edukacyjnych została oceniona wysoko lub bardzo wysoko przez prawie wszystkich respondentów biorących udział w badaniu ewaluacyjnym – odpowiednio 96,8% (przedszkola) oraz 96,6% beneficjentów (biblioteki szkolne i pedagogiczne).

W ramach Priorytetu 4 NPRCz 2.0 realizowany jest natomiast program dotacyjny BLISKO, służący wdrożeniu w bibliotekach publicznych działań na rzecz integracji społeczności lokalnej oraz podnoszenie kompetencji pracowników, w tym rozpoznanie potrzeb społeczności lokalnej. W praktyce organizowane wydarzenia, warsztaty lub inne zajęcia mają charakter inkluzywny, tzn. niewykluczający nikogo, właśnie po to, aby wzmacniać integrację społeczną. Szkolenia dla osób pracujących w bibliotekach mają zaś w dużej mierze uwrażliwiać ich między innymi na potrzeby różnorodnych użytkowników placówki, w tym dzieci, seniorów i osób z niepełnosprawnościami. Podczas oceny efektów przez beneficjentów BLISKO w ramach ewaluacji mid-term NPRCz 2.0 integracja lokalnej społeczności uzyskała średni wynik w skali od 1 do 5 na poziomie 4,29, aktywizacja społeczności lokalnych – 4,29, a wzmocnienie kompetencji osób pracujących w bibliotekach – 4,43. Odsetek beneficjentów oceniających użyteczność tej interwencji wysoko bądź bardzo wysoko wyniósł 94,3%.

Zakupy i działania dofinansowane z Narodowego Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 zapewniają więc wartościowe uzupełnienie działalności bibliotek. Pełna dbałość o dostępność oferty i obiektu z uwzględnieniem wymogów ustawowych leży jednak w gestii samych placówek współpracujących ze swymi organami prowadzącymi. O czym należy pamiętać, tworząc lub dostosowując obiekt przyjazny dla wszystkich? W dalszej części artykułu przedstawiamy dla inspiracji kilka przykładów rozwiązań zastosowanych w polskich i zagranicznych instytucjach kultury.

Minimalne wymagania dotyczące dostępności oraz przykłady ich spełniania

Pierwszymi elementami wymienionymi w ustawie w zakresie dostępności architektonicznej są wolne od barier przestrzenie komunikacyjne budynków oraz dostęp do wszystkich pomieszczeń. Wyłączone z tego wymogu są tylko pomieszczenia techniczne. W praktyce oznacza to, iż na przykład osoby poruszające się na wózku lub z wózkiem dziecięcym muszą mieć możliwość dostania się nawet do pomieszczeń pracowniczych. Skutkuje to zarówno koniecznością montowania wind lub podnośników w obiektach o więcej niż jednej kondygnacji, jak i wprowadzania rozwiązań pozwalających na samodzielne pokonanie mniejszych różnic wysokości (na przykład, gdy pomiędzy częściami budynku znajduje się kilka stopni). Niestety wielu projektantów traktuje te wymagania jako zło konieczne. Tymczasem, gdy zaczniemy dostrzegać je jako naturalny składnik architektury, efekty mogą być widowiskowe. Zagranicznym przykładem jest Centrum Pamięci w Tibilisi w Gruzji, gdzie schody i pochylnia stanowią trzon całego projektu. Należy pamiętać również, że zapewnienie wstępu dotyczy nie tylko samych osób wymagających dostosowań, ale także ich psów asystujących. Wejścia z psem asystującym wymieniono w ustawie jako wymaganie architektoniczne, ale znaczenie dla realizacji tego obowiązku ma głównie świadomość i szkolenia pracowników. Pomocne są także spotkania edukacyjne z udziałem psów. Organizuje je między innymi Biblioteka Publiczna w Piasecznie.

Bariery na drogach komunikacyjnych to jednak nie tylko występowanie schodów. Osoba z niepełnosprawnością wzroku może nawet preferować schody zamiast windy. Olbrzymim utrudnieniem jest brak odpowiedniego ich oznakowania oraz poręczy. Pomocne, zwłaszcza dla osób bez widzenia przestrzennego (czyli takich, które nie widzą głębi), są kontrasty na krawędziach stopni oraz fakturowe pasy ostrzegawcze (szczególnie na początku biegu w dół). Czytelność biegu można dodatkowo zwiększyć poprzez wprowadzenie różnicy koloru pomiędzy samymi schodami i przylegającą ścianą oraz balustradą i jej tłem. Takie rozwiązanie, doskonale wkomponowane w całą aranżację wnętrza, zastosowano między innymi w Oberkirch Media Centre w Niemczech, gdzie ciemne drewniane schody są wyraźnie widoczne na tle białej ściany, a krawędź każdego stopnia podkreśla wąska metalowa listwa.

Utrudnienia możemy napotykać także w komunikacji poziomej, czyli korytarzach. Bardzo ważne jest dopasowanie ich szerokości do liczby korzystających z nich osób. Przestrzenie, które pozwolą minąć się dwóm osobom na wózkach, znajdziemy między innymi w Środowiskowej Bibliotece Nauk Ścisłych i Technicznych Politechniki Wrocławskiej. Zarządzający obiektami często zapominają jednak, iż poza wymogiem braku barier na drogach komunikacji ogólnej, wynikającym z Ustawy o dostępności, obowiązują przepisy dyktujące konieczność pozostawienia odpowiednio szerokiego przejścia już w samych pomieszczeniach. W Warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie5, jasno określone są odległości pomiędzy stałymi elementami wyposażenia. Ich wielkość zależy od liczby korzystających z nich osób. Potrzebę zwiększania przejścia, odpowiednio do liczby korzystających z niego osób zauważono i zastosowano w bibliotece Oodi w Helsinkach. Główne ciągi pomiędzy regałami z książkami są tam bardzo czytelne i szerokie.

Odpowiednie parametry przejść muszą być uzupełnione czytelną informacją na temat rozkładu pomieszczeń w budynku.

Wśród ekspertów i użytkowników trwają dyskusje czy dobrym rozwiązaniem jest powszechne stosowanie planów tyflograficznych (czyli rzutów budynku w druku wypukłym, umożliwiającym ich odczytywanie za pomocą dotyku). Natomiast bezsprzecznie niezbędne jest zadbanie o czytelną, łatwą do interpretacji oraz kontrastową informację wizualną. Jej świetnym uzupełnieniem będą ścieżki fakturowe lub oznaczenia głosowe (na przykład w formie ToTuPointów), które cieszą się obecnie coraz większą popularnością. Jeśli zdecydujemy się na tyflomapy, należy zwrócić szczególną uwagę, aby były one dobrze zorientowane oraz zrozumiałe zarówno dla osób niewidomych, jak i słabowidzących.

Wspomniana ustawa w zakresie dostępności architektonicznej wymaga nie tylko umożliwienia wejścia do obiektu i poszczególnych jego pomieszczeń, ale także bezpiecznego wydostania (lub uratowania w inny sposób), na przykład podczas pożaru. Aby umożliwić bezpieczną ucieczkę, konieczna jest przede wszystkim odpowiednia organizacja i informacja. Powinniśmy wyznaczyć osoby, które będą w bibliotece zawsze obecne (a także zapewnić zastępstwa w przypadku ich nieobecności) oraz które będą w odpowiedniej formie fizycznej i psychicznej, by udzielić takiego wsparcia. Pomocne, zwłaszcza w przypadku budynków wielokondygnacyjnych, jest także wyposażenie w sprzęt do ewakuacji, czyli krzesła lub materace. Musimy jednak zwrócić uwagę, że materace nadają się tylko do ewakuacji w dół. Gdy potrzebna jest ucieczka na przykład z piwnicy, materace się nie sprawdzą. Obiektem zapewniającym sprzęt wspomagający ewakuację jest chociażby wzmiankowana Środowiskowa Biblioteka Nauk Ścisłych i Technicznych Politechniki Wrocławskiej.

Możliwość poruszania się po obiekcie wymaga uzupełnienia o obsługę dostosowaną dla osób z trudnościami w komunikowaniu się. Zgodnie z ustawą o zapewnianiu dostępności niezbędna jest obsługa z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się (na przykład tłumacza PJM online). Obowiązkowa w każdym podmiocie publicznym jest także instalacja urządzeń wspomagających obsługę osób słabosłyszących (takich jak pętle indukcyjne czy systemy FM) oraz zapewnienie na stronie internetowej informacji o zakresie jego działalności. Musi być ona przy tym zawsze udostępniona we wszystkich trzech wymaganych formach, czyli elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania.

Spełnienie wymienionych przepisów zapewni możliwość dostania się do instytucji, a także skorzystania z zasadniczej jej funkcji. Minimalne wymagania są jednak tylko ramą, która ma ułatwić zarządzającym wyznaczenie priorytetów działań. Aby mówić o realnej, a nie pozornej dostępności, musi ona być uwzględniana zarówno w podstawowej ofercie obiektu, jak i we wszystkich funkcjach towarzyszących. Ważne jest, aby użytkownik wymagający dostosowań czerpał z nich w pełni i na równi z innymi użytkownikami. Takie podejście widać w coraz większej liczbie europejskich, ale także i polskich realizacji. Jego wdrażanie jest jednak znacznie łatwiejsze, gdy ma miejsce na jak najwcześniejszym etapie realizacji, przebudowy czy remontu. Znaczenie w kwestii dostępności mają bowiem często szczegóły.

Przykłady takich drobnych elementów, które znacznie wpływają na odbiór funkcjonalności obiektu, znajdziemy we wzmiankowanej czytelni Oberkirch Media Centre, gdzie zastosowano blaty biurek i lad dostosowane wysokością do użytkowników o różnym wzroście. Miejsce na nogi jest tam odpowiednie dla osób poruszających się na wózkach. Dodatkowo możliwość skorzystania z siedzisk zamiast krzeseł daje szansę na wybranie takiej formy, którą konkretny użytkownik uzna za najlepszą dla siebie. W bibliotece publicznej w Avedøre w Danii szklane przegrody oddzielające strefę komputerową ozdobiono kolorowymi napisami. Estetyka tego rozwiązania sprawia, że nie są one jedynie elementem zwiększającym dostępność i bezpieczeństwo, ale także ozdobnym. Równie istotne są detale w coraz bardziej popularnych stanowiskach samoobsługi. Powinny one nie tylko dać szansę podejścia osobom na wózkach, ale również dostosowania kontrastu czy obsługi głosowej.

Najlepszym sposobem na sprostanie tym licznym i trudnym wymaganiom oraz zadbanie o istotne detale jest zapewnienie współpracy z ekspertami od dostępności na każdym etapie inwestycji. Przykładem tak prowadzonej realizacji jest Dom Otwarty w Warszawie. Osoba odpowiedzialna za dostępność była tam partnerem zarówno dla projektanta, jak i wykonawcy. Priorytetowe traktowanie jej wytycznych przez zarządzających podmiotem zapewniło, że istotne kwestie nie zostały pominięte w natłoku trudności, jakie zawsze się napotyka podczas realizacji inwestycji budowalnej. Specjaliści od dostępności współpracują z tą instytucją także obecnie. Dzięki temu nikną szansę na zaniedbanie tak ciężko wypracowanego efektu.

Należy również pamiętać, że to dzięki ludziom i ich aktywnej postawie możliwe jest stworzenie placówek, w których wszyscy użytkownicy będą mile widziani. Właśnie dlatego tak istotne jest ciągłe szkolenie kadr instytucji kultury, aby nikt nie czuł się wykluczony z możliwości skorzystania z oferty kulturalnej. Jednym z takich miejsc jest Miejska Biblioteka Publiczna im. Zofii Nałkowskiej w Przasnyszu, w której od lat pracuje się nad zwiększaniem dostępności. Jej pracownicy i administracja, w zależności od funduszy, regularnie się szkolą oraz dbają o wprowadzanie zarówno dużych, jak i małych usprawnień w zakresie dostępności.

Dostępność w projektach realizowanych w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0

Cennym źródłem informacji o rozwiązaniach wprowadzanych w bibliotekach z myślą o osobach wymagających dostosowań są coroczne sprawozdania beneficjentów z realizacji projektów dofinansowanych z NPRCz 2.0. Wiadomo z nich, że podmioty korzystające z dotacji na inwestycje infrastrukturalne przystosowali między innymi toalety, schody, parkingi oraz stanowiska komputerowe, a także wprowadzili podjazdy dla wózków, windy, bezprogowe przejścia, oznakowania z plakietkami kontrastowymi i w alfabecie Braille’a, tablice z planami tyflograficznymi oraz systemy pętli indukcyjnej. Beneficjenci dokonujący zakupów nowości wydawniczych nabyli natomiast książki w formie e-booków oraz audiobooków, co wpływa na urozmaicenie oferty pod kątem na przykład osób z dysfunkcjami wzroku.

Różnorodność podejścia do kwestii dostępności ujawniły też sprawozdania z projektów realizowanych przez beneficjentów Priorytetu 3. Przedszkola skorzystały z dotacji na zakup między innymi książek dla dzieci z dużymi literami, książek obrazkowych, dotykowych i dźwiękowych (mówionych), książek o empatii dla osób z niepełnosprawnościami, książek do zajęć z integracji sensorycznej i książek z bajkami terapeutycznymi. Organizowane były również wydarzenia mające na celu uświadomienie potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Do bibliotek szkolnych i pedagogicznych zakupiono zaś między innymi książki dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym książki z większą czcionką, książki pisane alfabetem Braille’a, książki dotykowe, audiobooki, książki dotyczące zespołu Aspergera i autyzmu oraz książki o tematyce terapeutycznej.

Beneficjenci programu dotacyjnego BLISKO sprawozdali zaś, że w ramach projektów dofinansowanych z NPRCz 2.0 zorganizowali na przykład szkolenia dla bibliotekarzy z języka migowego, zajęcia dedykowane seniorom oraz warsztaty wspierające rozwój intelektualny dla osób z niepełnosprawnościami (tzw. zajęcia biblioterapeutyczne) z wykorzystaniem odpowiednio przystosowanego sprzętu komputerowego. Podczas planowania wszelkich wydarzeń przewidywano udział osób z niepełnosprawnościami, dlatego dobierano obiekty i sale bez barier architektonicznych lub zmieniano aranżację przestrzeni, aby je zminimalizować. W razie potrzeby zapewniano pętle indukcyjną, tłumaczenie na język migowy lub wsparcie dodatkowej osoby z obsługi. Poszczególne biblioteki organizowały również transport dla osób z niepełnosprawnościami. Zdarzało się, że projekty były realizowane z lokalnymi partnerami, których działalność statutowa skierowana jest głównie do osób z niepełnosprawnościami. Wielu beneficjentów sprawozdało, że dostosowali strony internetowe do wymogów zgodnie z ustawą o dostępności cyfrowej (standard WCAG 2.1). Ponadto materiały promocyjne tworzono w kontrastowych kolorach oraz upraszczano język komunikatów.

Podsumowanie

Planowanie budynków oraz działalności instytucji z uwzględnieniem szerokiego grona odbiorców, w tym osób z niepełnosprawnością, to dla wielu osób nowy temat. Nawet przy zastosowaniu się do wskazanych w niniejszym artykule zaleceń ustawowych, może być podczas realizacji trudny do opanowania, ponieważ jego powodzenie zależy od wszystkich zaangażowanych osób. Na szczęście można liczyć na wiedzę i doświadczenie coraz szerszego grona ekspertów i ekspertek. Dysponujemy też zarówno europejskimi normami, amerykańskimi wytycznymi, jak i dobrze opracowanymi polskimi publikacjami. Znajdziemy wśród nich Standardy dostępności budynków opracowane w 2023 r. przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii[1] (stanowiące zaktualizowaną wersję wcześniej publikowanych), Włącznik[2] czy listę kontrolną dla bibliotek opartą na The Americans with Disabilities Act (ADA Library accessibility checklist[3]). Prawda jest jednak taka, że wszyscy, nawet specjaliści z zakresu dostępności, wciąż uczymy się skutecznego ich wprowadzania. W efekcie zdarza się nam popełniać błędy. Na pewno przydarzą się one zarządzającym bibliotekami podczas kreowania placówek otwartych na wszystkich. Dlatego ważne jest, abyśmy, nawet gubiąc się w zawiłości wytycznych, nie stracili z oczu człowieczeństwa osoby, która przekracza próg biblioteki. Po tych ostatnich latach praktykowania dostępności, jako społeczeństwo nieustannie przekonujemy się, iż najważniejsze jest, że ten proces, który chociaż nigdy się nie kończy, zawsze zaczyna się w głowie. Nawet bowiem najlepiej zaprojektowane wnętrze, wyposażone w doskonałe technologie asystujące, nie będzie otwarte na człowieka, jeśli tacy nie będą jego pracownicy. To przede wszystkim dzięki ludziom możliwe jest stworzenie miejsca, w którym użytkownik, bez względu na poziom sprawności czy neurotyp, będzie czuł się chciany i akceptowany. I, pomimo tak licznych trudności i zdarzających się błędów, z powodzeniem udaje się to coraz większej liczbie podmiotów. Wśród nich szczególne miejsce zajmują biblioteki, które często odznaczają się wyjątkową wrażliwością i uważnością na człowieka.

[1] Narodowy spis powszechny ludności i mieszkań 2021 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna w świetle wyników NSP 2021; Warszawa, 2023

[2] Program rządowy Dostępność Plus na lata 2018-2025; Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju; Warszawa, 2018; https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/62311/program_dostepnosc_plus.pdf (dostęp: 25.09.2024)

[3] Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r.; Dz.U. 2012 r. poz. 1169

[4] Ustawa z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami; Dz.U.  2022 r. poz. 2240

[5] Standardy dostępności dla osób z niepełnosprawnościami; Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa; Warszawa, 2017

[6] Raport z ewaluacji mid-term wraz z diagnozą sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla projektu kolejnej edycji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0; Narodowe Centrum Kultury; Kraków, 2023

[1] Standardy dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami uwzględniający koncepcję uniwersalnego projektowania – poradnik; Red. dr hab. inż. arch. Adam Baryłka; Warszawa, 2023

[2] Włącznik 2.0; Kamil Kowalski, Warszawa, 2024

[3] ADA Library Accessibility Checklist; https://projectenable.syr.edu (dostęp: 25.09.2024)

Katarzyna Cimoch – architektka, rzeczoznawczyni ds. dostępności architektonicznej, członkini Zespołu ds. projektowania inkluzywnego Stowarzyszenia Architektów Polskich, ekspertka w Fundacji Kulawa Warszawa, właścicielka biura projektowego Architerapia, w ramach którego projektuje architekturę sprzyjającą relacjom bez wykluczenia i wspiera projektantów w poszukiwaniu rozwiązań zapewniających dostępność architektoniczną.

Bartosz Barański – starszy specjalista ds. badań i analiz w Narodowym Centrum Kultury. W Dziale Badań i Analiz zajmuje się ewaluacją Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021-2025.