„Czytanie ma tylko dobre strony” – podsumowanie konferencji i bilans pięciu lat funkcjonowania NPRCz 2.0

Podczas konferencji uczestnicy mieli okazję podsumować pięć lat funkcjonowania NPRCz 2.0, wymienić doświadczenia oraz przedyskutować nowe wyzwania stojące przed bibliotekami i czytelnikami. Konferencja była także przestrzenią prezentacji dobrych praktyk i innowacyjnych rozwiązań w zakresie promocji czytelnictwa – zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich. W wydarzeniu wzięło udział 280 osób, które miały okazję wysłuchać 11 dyskusji panelowych, w których wystąpiło 48 panelistów i panelistek.

„Czytelnictwo to prawo do kultury, które musi być dostępne dla wszystkich, niezależnie od statusu, wieku czy miejsca zamieszkania” – powiedziała Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego, otwierając konferencję.

„To jest nasze święto – opowiadamy o rezultatach programu, który zmienia społeczności. Konieczność czytania, wolność słowa i dostęp do bibliotek są dziś bardzo ważne. Czytanie daje siłę” – dodał Robert Piaskowski, dyrektor NCK.

W programie znalazły się wykłady, panele dyskusyjne oraz prezentacje działań instytucji zaangażowanych w realizację programu. Dzięki temu konferencja stała się miejscem wymiany doświadczeń, inspirujących dyskusji oraz nawiązywania współpracy, która może w przyszłości wspierać rozwój czytelnictwa w całym kraju.

Program NPRCz 2.0 był realizowany w systemie wielooperatorowym i przy wsparciu środków publicznych o zaplanowanym budżecie na lata 2021–2025 w wysokości 1 079 676 000 zł. Operatorami Programu są: Ministerstwo Edukacji Narodowej, Biblioteka Narodowa, Instytut Książki i Narodowe Centrum Kultury.

Dzięki współpracy instytucji państwowych i lokalnych, biblioteki publiczne zakupiły 16,5 mln egzemplarzy książek, a ogólne wydatki bibliotek publicznych na nowości i usługi zdalne to około 460 mln zł. Instytut Książki wsparł ponad 111 inwestycji w całym kraju (na wartość ponad 180 mln zł), w tym na nowe budynki, modernizacje, rekonstrukcje i wyposażenie, które odmieniły przestrzenie bibliotek.

Narodowe Centrum Kultury, realizując Priorytet 4 (konkurs BLISKO), udzieliło 189 dofinansowań o łącznej wartości około 22 mln zł. Program tutoringu objął 15 tutorów i ponad 3 150 godzin wsparcia animacyjnego. Beneficjenci nawiązywali współpracę z około 1 550 partnerami, a w zorganizowanych wspólnie działaniach udział wzięło blisko 146 tys. osób. Edukacyjne i animacyjne aktywności bibliotek osiągnęły realne zasięgi lokalne – 1,7 tys. działań w samej tylko sieci BLISKO.

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 stworzył jedną, spójną narrację o czytaniu. W ciągu pięciu lat kampania społeczna wygenerowała ponad 140 mln kontaktów – od telewizji przez radio, digital i outdoor po wydarzenia plenerowe. Rok po roku – 28,8 mln (2022), 54 mln (2023) i 66 mln (2024) kontaktów – sprawił, że każdy Polak miał wielokrotnie szansę spotkać się z opowieścią o czytaniu. W 2024 roku tylko w plenerowych strefach czytelniczych uczestniczyło ponad 75 tys. osób. W strefach sportowych w pierwszym półroczu 2024 r. odwiedziło nas 68 tys. kibiców. W efekcie wskaźnik czytelnictwa wzrósł z 34% (2021) do 41% (2024), zgodnie z badaniami Biblioteki Narodowej.

Ewaluacja pokazuje, że działania programu były wysoko oceniane przez beneficjentów. Przykładowo, użyteczność kluczowych interwencji oceniono na poziomach od 75,5% do 96,8% (najwyżej oceniły się działania związane z zakupem nowości do instytucji wychowania przedszkolnego). Według GUS w Polsce działa około 7,5 tys. bibliotek publicznych (w tym 4 925 filii), a księgozbiór publiczny liczy 124,4 mln woluminów.

NPRCz 2.0 pokazał, że biblioteka to nie tylko wypożyczanie książek – to „trzecie miejsce”: bezpieczna, nieformalna przestrzeń spotkań, nauki, rozrywki i integracji. Hasła kampanii oraz działania BLISKO przywróciły bibliotekom rolę centrum lokalnej kultury i współpracy – od szkół i przedszkoli, przez organizacje pozarządowe, uniwersytety trzeciego wieku, muzea, aż po straż pożarną, lokalne kluby i koła gospodyń wiejskich. Czytanie stało się także narzędziem obywatelskiego przygotowania. W 2025 roku program przesunął akcent na krytyczne czytanie jako tarczę przeciw dezinformacji oraz na dotarcie do nowych grup, w tym dorosłych mężczyzn (w tej grupie zwłaszcza ojców) i nastoletnich chłopców.

Jak mówił Neil Gaiman: „Google może przynieść ci 100 000 odpowiedzi, bibliotekarz może przynieść ci właściwą.” Czytanie ma tylko dobre strony i to dopiero początek tej opowieści.