Rzecznictwo – narzędzie budowania wizerunku biblioteki i relacji z organizatorem i społecznością lokalną
Starając się budować wizerunek biblioteki jako potrzebnej, nowoczesnej i rozwojowej instytucji kultury skupiamy się zazwyczaj na rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu wyzwań dotyczących naszych własnych potrzeb, takich jak chociażby brak pieniędzy na zbiory lub działalność, konieczność przeprowadzenia remontu czy zamknięcie filii. Rzecznictwo nie zlikwiduje tych problemów, ale myśląc rzeczniczo możemy postarać się podejść do nich w inny sposób. Myślenie rzecznicze zakłada zmianę perspektywy. Bibliotekarze i inne osoby pracujące w bibliotece stają się rzecznikami spraw swoich użytkowników – mieszkańców miejscowości, w której znajduje się biblioteka i starają się, poprzez swoje działania, realizować ich realne potrzeby. Wyobraźmy sobie taką sytuację. Biblioteka działająca na terenie gminy, staje przed koniecznością zamknięcia dwóch z trzech filii. Co jest problemem biblioteki i jej pracowników? Najprawdopodobniej zmniejszenie dotacji podmiotowej, likwidacja miejsc pracy, spadek czytelnictwa, utrata stabilności funkcjonowania, niepokój pracowników, frustracja dyrektora, poczucie samotności i opuszczenia. Czy te argumenty przemówią do naszego organizatora? Obawiam się, że mogą mieć małą siłę przebicia, zwłaszcza w czasach kryzysu, kiedy wszyscy liczymy każdą złotówkę. Spójrzmy więc na problem zamknięcia filii z punktu widzenia mieszkańców tych miejscowości. Co się stanie po zamknięciu biblioteki? Ludzie stracą dostęp nie tylko do książek i innych zbiorów ale również do bezpiecznej i bezpłatnej przestrzeni publicznej, z której korzystają na wiele sposobów. Zostaną wykluczeni – nie będą w stanie korzystać z usług biblioteki z powodów komunikacyjnych, organizacji życia domowego czy wieku. Nie będą mieli szerokiego dostępu do informacji, a szanse edukacyjne dzieci i młodzieży znacznie się zmniejszą. Te argumenty mają znacznie większą siłę, szczególnie jeżeli możemy je wzmocnić za pomocą liczb i prawdziwych historii. I oczywiście poparcia naszych obecnych użytkowników, którzy powinni zostać wysłuchani przez osoby sprawujące swoje urzędy z woli wyborców.
Na tym etapie opowieści pojawia się drugi element związany nierozerwalnie z rzecznictwem czyli samorząd – organizator biblioteki, który jest zawsze głównym adresatem naszych działań. Dlaczego? Tylko władze samorządowe mogą podjąć decyzję o zwiększeniu lub utrzymaniu dotacji, wyrazić zgodę na rozbudowę biblioteki lub nie zamykać filii bibliotecznej, co jest problemem w opowiadanej przeze mnie historii. Ich decyzja uzależniona jest od wielu czynników, z których często możemy nie zdawać sobie sprawy, jednak głosy naszych użytkowników popierających proponowane przez nas rozwiązanie będą dla nich zawsze ważniejsze niż zdanie kilku pracowników biblioteki.
Opisana powyżej historia jest klasycznym problemem, do którego rozwiązania możemy zastosować rzecznictwo. Aby mieć pewność , że rzecznictwo jest właściwym narzędziem warto zadać sobie dwa pytania: czy problem, z którym się mierzymy jest faktycznie problemem dla naszych użytkowników i czy do jego rozwiązania konieczne jest zaangażowanie samorządu. 2 razy „tak” to gwarancja wyboru dobrego narzędzia. Cechą charakterystyczną kampanii rzeczniczych jest również zaangażowanie w działania naszych odbiorców. W tym przypadku takim działaniem mogłaby być petycja dotycząca pozostawienia filii bibliotecznej podpisana przez mieszkańców.
Trudno jest prowadzić skutecznie działania rzecznicze w momencie wystąpienia kryzysu jakim jest niewątpliwie opisana powyżej historia, jeżeli wcześniej biblioteka funkcjonowała jako samotna wyspa a jej pracownicy nie poświęcali czasu na realizowanie potrzeb odbiorców, budowaniu relacji z mieszkańcami i innymi ważnymi osobami w gminie a także dbaniu o wizerunek biblioteki jako instytucji potrzebnej społeczności. W takiej sytuacji decyzja samorządu o zamknięciu filii będzie z punktu widzenia mieszkańców słuszna: finansowanie instytucji kultury, która nie ma wpływu na poprawę jakości życia mieszkańców, przy rosnących lawinowo wydatkach, wydaje się bezsensowne. Dlatego tak niezwykle ważne jest żeby w codziennych działaniach biblioteki realizować zadania związane z budowaniem dobrych relacji i wizerunku, pokazywać naszą przydatność i otwartość na zadania związane z budowaniem lokalnych społeczności. Nie wystarczy czekać. Prowadząc działania rzecznicze warto być proaktywnym i samemu szukać obszarów, w które biblioteka może się zaangażować oraz informować o naszym zaangażowaniu. Nawiązując do obecnej sytuacji takimi działaniami mogą być na przykład kursy języka polskiego dla obcokrajowców prowadzone przez bibliotekarzy, tworzenie bezpiecznej przestrzeni do nawiązywania kontaktów z nowymi mieszkańcami gmin, zadania dotyczące wielokulturowości i poszanowania praw człowieka. Jeżeli w naszej miejscowości nie ma miejsca dla małych dzieci a wiemy, że takie miejsce jest potrzebne, zaproponujmy utworzenie klubu mam w bibliotece. Jeżeli mamy już taki klub, mówmy o nim głośniej. W rzecznictwie rewolucja to ostateczność, celem jest raczej ewolucja myślenia o bibliotece i metoda małych kroków w budowaniu jej wizerunku oraz partnerskich stosunków z organizatorem.
Rzecznictwo służy rozwiązywaniu problemów ludzi a nie instytucji. Dlatego musimy się dobrze przyjrzeć członkom naszej lokalnej społeczności. Tutaj nie możemy opierać się tylko na czytelnikach i użytkownikach biblioteki, którzy stanowią jedynie część tej grupy. Chcąc budować wizerunek biblioteki jako instytucji ważnej i potrzebnej całej społeczności powinniśmy spojrzeć szerzej i pomyśleć jakie potrzeby i interesy mają ludzie, którzy nie korzystają z podstawowych usług biblioteki i jak możemy zapewnić ich realizację. Warto zastanowić się, czy spełniamy oczekiwania naszego organizatora wynikające chociażby ze strategii oraz czy nasze plany i działania są spójne z planem rozwoju gminy, nie tylko w kontekście kultury. Tak więc poznanie adresatów działań rzeczniczych, ich potrzeb i możliwości jest kolejnym elementem planu rzecznictwa, po określeniu problemu i celów. Będzie nam to potrzebne do skonstruowania przekazu rzeczniczego, w którym naświetlimy problem naszych użytkowników, opiszemy proponowane przez nas rozwiązanie i jego skutki a także poprosimy o konkretne wsparcie – takie, którego mogą nam udzielić konkretni adresaci.
Jeżeli zdecydujemy się prowadzić działania rzecznicze w bibliotece musimy pamiętać o tym, że rzecznictwo to praca zespołowa i zadanie dla każdego pracownika biblioteki. Dlatego każdy członek załogi bibliotecznej musi mieć świadomość celów instytucji, wiedzieć co dzieje się w bibliotece oraz grać do jednej bramki. Do realizacji zadań rzeczniczych potrzebne są bardzo różne kompetencje i umiejętności, z których jedną z najważniejszych jest umiejętność współpracy z innymi ludźmi. Należy również pamiętać o tym, że rzecznictwo to tylko jedno z narzędzi, z których można skorzystać rozwiązując problemy i stając przed różnorodnymi wyzwaniami. Istotne jest to, żeby używać go umiejętnie, zawsze pamiętając o tym jakie cele stawia przed sobą biblioteka oraz proponować takie rozwiązania, które będą realne, zaspokoją potrzeby społeczności i będą korzystne również dla nas i naszej organizacji.
Skoro prowadzenie działań rzeczniczych wymaga dużego zaangażowania, zmiany sposobu myślenia o działalności instytucji i jej potencjale i proaktywnej postawy wobec zadań stawianych nam przez organizatora zastanówmy się dlaczego warto to robić? Metacele rzecznictwa to budowanie relacji z naszymi odbiorcami oraz tworzenie wizerunku biblioteki jako instytucji niezbędnej społeczności lokalnej i tym samym pomocnej organizatorowi w zapewnianiu rozwoju i realizowaniu potrzeb mieszkańców. Rezultat, do którego dążymy, to silna i stabilna pozycja biblioteki, perspektywa rozwoju instytucji, bezpieczeństwo, komfort i docenienie naszej pracy. I tu posłużę się miłym przykładem z własnego podwórka. W jednej z kampanii promujących rozliczanie PITu w Gdyni, wiceprezydent miasta ds. gospodarki Katarzyna Gruszecka – Spychała, wśród inwestycji realizowanych przez miasto i ważnych dla mieszkańców wymieniła zakup nowoczesnych pojazdów komunikacji miejskiej, budowę dróg, przedszkoli i żłobków oraz budowę nowoczesnych bibliotek: https://youtu.be/JnzOBPBmN0s . To mała rzecz ale pokazuje, że nasza działalność jest ważna i dostrzegana zarówno przez naszych odbiorców jak i organizatorów a biblioteki stają się jednym z pozytywnych aspektów mieszkania w Gdyni.
Autor: Natalia Gromow