Raporty ewaluacyjne

Raport ewaluacyjny 2023

Ewaluację mid-term przeprowadzono w drugiej połowie 2023 r. w celu oceny wdrażania Narodowego Programu Czytelnictwa 2.0 na lata 2021–2025 w połowie okresu realizacji. Uwzględniała również diagnozę sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla projektu kolejnej edycji Programu. Podczas ewaluacji zastosowano szereg rozmaitych metod, dzięki którym uzyskano różnorodne informacje. Znacząco zwiększyło to wartość tego badawczego przedsięwzięcia oraz dało wyczerpującą wiedzę o realizacji Programu.

Analiza danych sprawozdawanych przez beneficjentów przyniosła informację o stopniu realizacji wskaźników określonych w Programie. Panel z ekspertami w zakresie czytelnictwa i rozwoju bibliotek, a także desk research (analiza danych zastanych) pozwoliły natomiast na weryfikację aktualności diagnozy i analizy SWOT oraz ich modyfikację.

Przeprowadzono również badania jakościowe, w tym indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami instytucji zaangażowanych we wdrażanie Programu oraz zogniskowane wywiady grupowe (FGI) z beneficjentami. Pierwsze pomogły w interpretacji wyników analizy danych sprawozdawczych i identyfikacji niezamierzonych efektów NPRCz 2.0, zaś drugie miały na celu ocenę użyteczności Programu z perspektywy beneficjentów. Ich opinie uzyskano także podczas badania ilościowego zrealizowanego z pomocą metod CAWI i CATI.

Dla wybranych kierunków interwencji wykonano analizy statystyczne, które umożliwiły określenie społecznych i ekonomicznych czynników oddziałujących na osiągnięcie wartości wskaźników. Szczególnie istotnym elementem ewaluacji mid-term były też analizy kontrfaktyczne. To nieszablonowe podejście polegało na oszacowaniu wpływu Programu na zmianę wartości wybranych wskaźników rezultatu. Podsumowanie badania stanowiły zaś studia przypadku skoncentrowane na opisie dobrych praktyk beneficjentów.

Zastosowanie tak bogatej palety narzędzi i metod badawczych umożliwiło ewaluatorom wyartykułowanie w raporcie wnikliwych wniosków oraz rekomendacji służących udoskonaleniu dalszej realizacji NPRCz 2.0. Zachęcamy do lektury!

Raport ewaluacyjny 2022

Wyniki wskazują, że system instytucjonalny NPRCz 2.0 należy ocenić jako optymalny, biorąc pod uwagę cele i zakres Programu. Wielość instytucji zaangażowanych w zarządzanie Programem i jego wdrażanie odzwierciedla kompleksowe podejście MKiDN do wspierania czytelnictwa w Polsce.

Wysoko należy ocenić współpracę i nieformalne kontakty między instytucjami zaangażowanymi w Program. Współpracy tej sprzyjały spotkania wszystkich Operatorów na etapie tworzenia Programu oraz cykliczne spotkania Grupy roboczej ds. monitoringu i ewaluacji.

Potencjał instytucjonalny poszczególnych instytucji należy ocenić wysoko – w szczególności pod względem jakości kadr. Stan zatrudnienia jest zadowalający, ale nie zawsze wystarczający w momentach spiętrzenia zadań.

Głównym źródłem informacji o naborach są, niezależnie od Priorytetu, informacje zamieszczane na stronach internetowych – przede wszystkim Operatorów. W przypadku Priorytetu 3 istotnym źródłem informacji dla beneficjentów ostatecznych są organy prowadzące. Etap naboru nie stwarza co do zasady nadmiernych obciążeń administracyjnych po stronie Operatorów oraz beneficjentów. Warto zauważyć, że wnioskodawcy słabo orientują się co do terminów naborów. Rekomendowane jest podjęcie dodatkowych działań w celu upowszechnienia informacji o planowanych naborach. W 2021 r. powszechnym problemem było przesunięcie ogłoszenia naborów, co było uzależnione od terminu uchwalenia NPRCz 2.0, zbyt krótki czas na przygotowanie wniosków, a w przypadku K.I. 1.1 oraz Priorytetu 3 skrócony okres wydatkowania.

Działania informacyjno-promocyjne na etapie naborów można ocenić wysoko, choć w przypadku Priorytetu 3 zidentyfikowano potrzebę podjęcia dodatkowych działań (szkolenia), uproszczenia języka komunikatów i przygotowania dodatkowych operacyjnych dokumentów ułatwiających beneficjentom zrozumienie założeń Programu.

Etap wyboru projektów jest przejrzysty i akceptowany przez wnioskodawców. Etap realizacji co do zasady był przeprowadzany przez beneficjentów bez większych problemów, choć odczuwane były zewnętrzne bariery związane ze wzrostem cen (w szczególności w Priorytecie 2), brakiem dostępności planowanych pozycji książkowych (Priorytet 1 i 3) oraz skutki pandemii COVID-19, która w 2021 r. nie pozwalała na realizację działań według zaplanowanych harmonogramów (Priorytet 3).

NPRCz 2.0 jest bardziej rozbudowany pod względem sprawozdawczości i monitorowania niż poprzednia edycja Programu. W szczególności w Priorytecie 3 ten etap projektu został oceniony jako najbardziej uciążliwy i trudny.

Raport ewaluacyjny 2021

Działania podjęte w ramach NPRCz 2016–2020 w znaczącym stopniu wpłynęły na rozwój bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych. Przede wszystkim wzmocniła się aktywność czytelnicza w placówkach objętych wsparciem. Wśród najważniejszych efektów Programu należy wymienić uaktualnienie księgozbiorów bibliotek, a tym samym zwiększenie poziomu ich atrakcyjności dla czytelników. Odnotowano poprawę jakości obsługi w bibliotekach objętych działaniami w obszarze modernizacji i wyposażenia. Dzięki Programowi udało się wzmocnić współpracę między bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi korzystającymi ze wsparcia, a także przystosować je do pełnienia funkcji lokalnych ośrodków społeczno-kulturalnych.

Wdrażanie interwencji w ramach pierwszej edycji NPRCz pokazało, że konieczne jest podjęcie szeroko zakrojonych działań informacyjno-społecznych promujących czytelnictwo oraz płynące z niego korzyści. Ponadto potrzebne jest wsparcie w budowaniu lokalnych partnerstw na rzecz rozwoju czytelnictwa oraz podnoszenie kompetencji pracowników bibliotek. Potrzeby te częściowo znalazły odzwierciedlenie w zapisach NPRCz 2.0. W nowej edycji Programu przewidziano działania dotyczące podnoszenia kompetencji pracowników bibliotek z zakresu tworzenia partnerstw z członkami społeczności lokalnej oraz rozpoznawania potrzeb czytelniczych użytkowników bibliotek (K.I. 4.1).

Weryfikację trafności założeń przyjętych na etapie programowania NPRCz 2.0 rozpoczęto od określenia, jakie najważniejsze przesłanki stoją za koncepcją Programu. Dostępne dane potwierdziły trafność diagnozy zamieszczonej w NPRCz 2.0 – istotne są inwestycje w czytelnictwo od najmłodszych lat, na poziomie przedszkolnym, zwłaszcza wśród chłopców. Bardzo ważne są także inwestycje infrastrukturalne w bibliotekach, w tym te mające na celu ich przystosowanie do potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów. Szansą dla wzrostu popularności czytelnictwa są zasoby cyfrowe i online. Warto zaznaczyć, że korzystanie z nich wymaga jednak kompetencji cyfrowych, zatem nie są one dostępne dla każdego. Ponadto, jak wynika z najnowszego badania dotyczącego stanu czytelnictwa, większość osób czytających preferuje wersje papierowe książek. Wobec tego ważne jest rozwijanie zarówno zbiorów cyfrowych, jak i tradycyjnych.

W ramach badania określono też wstępną użyteczność wsparcia. Zgodność faktycznych potrzeb beneficjentów z tymi zdiagnozowanymi na etapie projektowania NPRCz 2.0, a także pozytywna ocena wymogów merytorycznych i formalnych otrzymania dofinansowania przez beneficjentów świadczą o tym, że wsparcie jest użyteczne.